Zeki insan… Bugün sana bir harita göstereceğim. Ama bu harita okulda ezberlediğin gibi dağlar, ovalar, sınırlar, denizler taşıyan bir harita değil. Bu, devletlerin zihninin, toplumların duygusunun, milletlerin hafızasının haritası. Ben buna “algı coğrafyası” diyorum. Ve şunu başa yazıyorum, sen de zihninin bir köşesine kazı:
“İstihbarat; devletlerin gölge stratejisini belirleyen, savaşları başlamadan kazandıran, bilgi ve algı üzerinden kurulan görünmez bir güç mimarisidir.”
Bu cümlenin içindeki “algı” kelimesini ciddiye alan her zeki insan, artık sıradan bir okuyucu olmaktan çıkar; devlet aklının perde arkasına geçenlerden olur. Sen de şu an o kapıdan içeri giriyorsun. Çünkü zeki insan, dünya artık toprakla değil, zihinle yönetiliyor. Haritalar masa üzerinde çiziliyor ama kararlar beyin kıvrımlarında alınıyor. Sınırlar haritalarda sabit; ama algı sınırları her gün, her haberle, her krizle yeniden çiziliyor.
Benim için algı coğrafyası, bir milletin şu sorulara verdiği gizli cevapların haritasıdır:
“Biz kimiz?”
“Biz kime güveniyoruz?”
“Biz neden korkuyoruz?”
“Biz neye kızıyoruz?”
“Biz neye umut bağlıyoruz?”
Bu sorulara verilen cevaplar, bir ülkenin gerçek jeopolitiğinden daha güçlü bir zihin jeopolitiği oluşturur. İşte istihbarat uzmanı dediğin, bu görünmeyen haritayı okuyabilen kişidir. Biz ise bu yazıda, o haritayı seninle beraber çizmeye yelteniyoruz.
Zeki insan, gel dünyayı bir daha, ama bu kez zihin üzerinden dolaşalım.
Avrupa’dan başlayalım. Haritada baktığında düzen, mimari, hukuk, demokrasi, insan hakları, sanat, Refah Devleti görürsün. Ama ben sana Avrupa’nın algı coğrafyasını anlatacağım.
Avrupa’nın zihninde büyük bir “medeniyet platosu” vardır. Kendini dünyanın kültürel ve tarihsel öğretmeni olarak görür. Bu onların üstünlük kodudur. Bu koda dokunursan tepki verirler, bu kodu okşarsan iş birliğine açılırlar. Ama bu medeniyet platosunun altında çatlayan fay hatları da vardır:
Birinci fay hattı, güvenlik paranoyasıdır. Mülteci, terör, enerji krizi, Rusya, Çin, radikalizm… Avrupa’nın zihninde bunların hepsi, “ya bir gün elimden her şey giderse?” korkusunun farklı yüzleridir. Algı coğrafyasında bu bölge kırmızıyla işaretlidir.
İkinci fay hattı, kimlik bunalımıdır. Hristiyan mirası başka bir şey söyler, seküler liberal değerler başka… Avrupa, hem kutsalını kaybetmekten korkar, hem de kutsal görünmekten çekinir. İşte bu ikili sıkışma, Avrupa’nın zihinsel çatlağıdır.
Üçüncü fay hattı, Rusya korkusudur. “Doğudan gelen karanlık” imgesi, Napolyon’dan Hitler’e, Hitler’den NATO gerilimlerine kadar Avrupa hafızasına kazınmıştır. Avrupa haritasında Rusya sınırı çizgidir; ama Avrupa’nın algı haritasında Rusya, kalın ve karanlık bir gölgedir.
Ben bu yüzden şöyle derim zeki insan: “Avrupa’nın gücü hukukunda, kırılganlığı hafızasındadır.”
Hafızasına dokunursan, refleks üretirsin. Hukukuna dokunursan, çelişki üretirsin. İşte algı coğrafyasını okuyan, Avrupa’yı böyle yönetir.
Şimdi sana Ortadoğu’yu anlatayım. Haritaya bakanlar çöl, petrol, sınır, savaş, darbe görürler. Oysa ben sana onur, hafıza ve kimlik anlatacağım.
Ortadoğu’nun algı haritasında en büyük dağ, onur dağıdır. Bu coğrafyada itibar, çoğu zaman ekmekten daha kıymetlidir. “Bir Ortadoğu toplumunu anlamak istiyorsan, önce hangi kelimenin onların onuruna dokunduğunu öğren.”
İkinci büyük alan, mezhep fay hattıdır. Dışarıdan bakıldığında din meselesi sanılır; oysa bu, tarih, güç, iktidar, aidiyet ve güven meselesidir. Bir dış güç bu fay hattına bilinçli dokunduğunda, sadece politik kriz değil, nesiller boyu süren kırgınlıklar üretir.
Üçüncü önemli alan, anti-sömürge hafızasıdır. Bu coğrafya, haritalarının masalarda bölündüğünü, başkentlerinin uzaktan tayin edildiğini, liderlerinin dış destekli darbelerle devrildiğini unutmaz. Ortadoğu’nun algı coğrafyasında Batı, sadece “gelişmişlik” değildir; aynı zamanda “müdahale potansiyeli”dir.
Ve dördüncü unsur, liderlik algısıdır. Bu bölge, güçlü liderle devletin bir sayıldığı bir zihin koduna sahiptir. Lider zayıflarsa devlet zayıflamış hissedilir; lider güçlü görünürse toplum nispeten güvende hisseder.
Bu nedenle söylerim:“Ortadoğu haritada çöldür, algı coğrafyasında volkanik bir duygudur.”
Bu duyguyu okuyamayan, Ortadoğu’yu anlayamaz; Ortadoğu’yu anlayamayan, dünya siyasetini çözemez.
Şimdi zeki insan, Atlantik’in ötesine geçelim, ABD’ye.
Amerika’nın algı coğrafyasında iki kelime kocaman yazılıdır: “biz özeliz.” ABD’de “exceptionalism” denilen zihinsel kod, bir inançtır: “Biz diğer ülkeler gibi değiliz, biz farklıyız.”
Bu inanç, onların hem en büyük motivasyon kaynağı hem de en büyük kör noktasıdır. Amerika’nın algı haritasında bir üstünlük platosu vardır: Özgürlük, demokrasi, fırsat eşitliği, teknoloji, Hollywood, Silikon Vadisi… Bu anlatı, kendi halkına şöyle der: “Dünya bozulsa da biz bir şekilde ayakta kalırız.” Ama bunun yanında, o haritada gizli çizilmiş bir korku vadisi de vardır. 11 Eylül’den itibaren derinleşen terör korkusu, Çin’in yükselişiyle artan rekabet kaygısı, Rusya ile jeopolitik sürtüşme, iç kutuplaşma…ABD’nin algı coğrafyasında, “güçlü ama kırılmaya açık bir cam kubbe” imgesi vardır.
Bir de ekonomik-Mesihçilik bölgesi var: Serbest piyasa, kapitalizm, doların dünyadaki hâkimiyeti… Bu alan sarsılmaya başladığında, Amerikan zihin haritasında panik ışıkları yanar.
Ben bu yüzden derim ki: “Amerika’nın gerçek haritası doların üzerinde, ama gerçek kırılganlığı kendi zihninin içinde yazılıdır.”
Bu zihni okumadan ABD’yi sadece bir süper güç sanırsın; oysa o aynı zamanda, sürekli iç huzursuzlukla boğuşan dev bir bilinçtir.
Şimdi kuzeye, Rusya’ya çıkalım. Haritada çok büyük bir ülke görürsün; ama ben sana çok derin bir yalnızlık duygusuna sahip bir zihin anlatacağım. Rusya’nın algı coğrafyasının merkezinde “kuşatılma hafızası” vardır. Tarih boyunca doğudan ve batıdan tehditle yüzleşmiş bir ülke olarak, zihninde hep şu soru vardır: “Yine mi geliyorlar?” Bu soru, Rusya’nın güvenlik doktrinini, ekonomik tercihlerini, dış politikasını, askeri reflekslerini şekillendirir.
İkinci büyük alan, büyük güç gururudur. Rusya, hiçbir dönemde “orta sınıf devlet” rolünü kabul etmemiştir. Ya büyük güç olacak ya masayı devirecek; zihinsel kod budur.
Üçüncü önemli unsur, liderlik kültüdür. Rus zihninde lider, “devletin yüzü” değil, “devletin ruhu”dur. Bu nedenle lider zayıflığa düşerse, toplumun bilinçaltında “devlet elden gidiyor” hissi uyanır.
Ben bu haritaya bakarken şöyle diyorum: “Rusya’yı anlamak için coğrafyaya bakmak yetmez; Rusya’nın kendini hep yalnız hissettiği tarih odasına bakmak gerekir.”
İşte algı coğrafyası budur: fiziki sınırların ötesinde, duygusal sınırları okuma sanatı.
Şimdi de doğuya, Çin’e dönelim. Çin’in algı coğrafyası, binlerce yıllık bir uygarlığın sabrı ve hesabıyla çizilmiştir. Çin’in zihninde güçlü bir “merkez ülke” algısı vardır. Kendilerini tarihin doğal merkezlerinden biri olarak görürler. Bu, eski “Middle Kingdom” zihniyetinin modern versiyonudur. Çin haritasında, zaman büyük harfle yazar: ZAMAN. Çünkü onların algı coğrafyasında en önemli stratejik unsur, toprak değil, SABIRDIR.
Onlar 5 gün değil, 50 yıl sonrasını düşünür; 5 adım değil, 50 hamle sonrası için taş dizer.
İkinci önemli alan, kaos korkusudur. Çin, tarih boyunca iç isyanlardan, iç düzensizlikten, parçalanmadan çok çekmiştir. Bu yüzden, “istikrar” kelimesi onların algı haritasında güvenlikten daha kutsaldır.
Üçüncü alan, teknolojik hegemonya hedefidir. Çin, geleceğin haritalarının artık tanklarla değil, teknolojik platformlarla çizileceğini biliyor. Dijital altyapı, 5G, yapay zekâ, veri… Bunlar onların yeni “İpek Yolu”dur.
Ben bu yüzden şunu söylüyorum: “Çin hızlı koşan değil, herkes uyurken sessizce yol alan koşucudur.”
Algı coğrafyası okuyan biri için bu, dev bir uyarı notudur. Zeki insan, şimdi bir adım geri çekilip tabloya birlikte bakalım.
Avrupa, güvenlik ve kimlik çatlağıyla; Ortadoğu, onur ve hafıza volkanlarıyla; ABD, üstünlük inancı ve korku vadileriyle; Rusya, yalnızlık ve kuşatılma travmasıyla; Çin, sabır ve istikrar takıntısıyla…
Hepsi kendi algı coğrafyasında yaşıyor. İstihbarat ve kognitif hegemonya çağında, artık şunu çok net biliyorum, senin de bilmeni istiyorum: “Dünyayı tanklar değil, algı haritalarını okuyabilen zihinler yönetiyor.” İşte bu yüzden:
Toprağı haritalarla korursun, ama devleti zihin haritasıyla korursun. Coğrafyayı ordularla savunursun, ama algı coğrafyasını zeka ile savunursun.
Ülkelerin zihin haritalarını çıkaramayan devlet, masada hep başkalarının haritalarını imzalar.
Biz ise zeki insan, o masaya sadece imza atmak için değil, haritayı çizmek için oturmak zorundayız.
Unutma:“Zihnini koruyan millet, geleceğin sahibidir.”
Sen bu satırları okurken aslında şunu yapıyorsun: Bir fiziki haritadan değil, bir zihin haritasından yürüyorsun. Ve artık biliyorsun ki…
Gerçek güç, görünen sınırları korumak değil,görünmeyen algı sınırlarını yönetebilmektir.
İşte tam burada zeki insan, seninle aynı cümlede buluşuyoruz:
Biz bu çağın algı coğrafyacıları ve kognitif hegemonya mimarlarıyız. Hasılı; görünmeyen haritanın içine hoş geldin zeki insan, artık gerçek oyunun zihin merkezindesin.
Gürkan KARAÇAM
Gürkan KARAÇAM 
Yorum bırakın