“Bazen düşman, bir bayrakla değil, bir bina planıyla gelir.”
Mimari, yalnızca yapılar inşa etmez; kimlikler biçimlendirir, tarihleri yorumlar ve geleceğe dair bilinç kodlar. Psikolojik harbin en sessiz ama en derin cephesi belki de budur: Mimari ile zihin işgali.
1. MİMARİ, HAFIZA SİLİCİ MİDİR?
Bir şehirde yürürken gördüğümüz yapılar bize kim olduğumuzu, nereden geldiğimizi ve nereye ait olduğumuzu söyler. Ama ya bu yapılar, başka bir millete ait estetikle örülmüşse?
“Kimliğini kaybetmek için bayrağını indirmen gerekmez, mimarini değiştirmen yeter.”
Fransa’nın Cezayir’deki Kolonyal Mimari Planı
• Fransızlar, Cezayir’i işgal ederken sadece askeri değil mimari işgal de yürüttü.
• Osmanlı’dan kalma camiler kışlaya çevrildi; oryantalist tarzda yeni “Avrupai” binalar inşa edildi.
• Amaç: Cezayirliyi kendi geçmişinden utandırmak, Batılı estetiğe hayran bırakmak.
Sovyetler Birliği’nde Stalinist Mimari
• Doğu Avrupa’da Stalin’in devasa, soğuk yapıları inşa edildi.
• Her şehirde benzer binalar: kimliksiz, tek tip, merkeziyetçi.
• Sonuç: Birey yerine devlet yüceltiliyor, ulusal mimari hafızalar bastırılıyordu.
“Yüksek duvarlar, sadece gölge yapmaz; aynı zamanda hafızayı da örter.”
2. MİMARİYLE DİNİ TAHRİF: KIBRIS ÖRNEĞİ
1974 öncesi Kıbrıs’ta İngiliz mandası döneminde birçok cami kapatıldı, kilise estetiğiyle dönüştürülmüş yapılar inşa edildi.
• Camilerin minareleri söküldü.
• Kubbe yerine sivri çatılar inşa edilerek İslami görsel kimlik silinmeye çalışıldı.
“İbadethaneyi dönüştürmek, ibadeti değil; inananı hedef almak demektir.”
3. MODERNİZMİN SİNSİ SAVAŞI: KİMLİKSİZ ŞEHİRLER
Bugün dünyanın dört bir yanında birbirine benzeyen, cam ve betonla örülü kuleler yükseliyor. İstanbul, Dubai, New York… Sanki tek mimar, tek zihniyet tarafından tasarlanmış gibi. Bu, bir tesadüf mü? Hayır.
• Modern mimari, aidiyet değil işlevsellik vurgular.
• Duyguyu değil verimliliği, tarihi değil geleceği kodlar ve kutsar.
“Geçmişin izini silen her kule, geleceğin ruhsuzluğunu hazırlar.”
Saraybosna: Çok Katmanlı Kimlik Mücadelesi
• Osmanlı, Avusturya-Macaristan ve Yugoslav mimarisi iç içedir.
• Ancak son 20 yılda gelen modern yapılar, tüm bu hafızaları gölgede bırakmaktadır.
• Yerel halkın belleği, bu “tarz baskısı” altında yeniden şekillenmektedir.
4. ZİHİN MİMARİSİ: ESTETİKLE TESLİM ALMAK
ABD’nin Irak ve Afganistan’daki Yapılaşma Müdahalesi
• Irak’ta Bağdat’a yapılan yeni hükümet binaları, klasik Ortadoğu mimarisinden uzak, Batılı tarzda inşa edildi.
• Afganistan’da okul ve kamu binalarına Amerikan bayrağı renginde süslemeler uygulandı.
• Yerel halk, kendi kültürüne ait olmayan yapılarda hizmet almaya zorlandı.
“Bir binaya girdiğinizde, ruhunuz başka bir kültürün tapınağındaysa, o bina kazananın bayrağıdır.”
5. TÜRKİYE: KENDİ MİMARİSİNE DÖNEN BİR ÜLKE Mİ?
• Son yıllarda Selçuklu ve Osmanlı mimarisine öykünen projeler artmakta.
• Ancak AVM’ler, plazalar, site mantığı gibi “Batı tipi kutular” hâlâ egemen. Şehirlerimizde yapılan yeni projeler şunu sorduruyor:
“Bu bina bize mi ait, yoksa bize empoze edilmiş bir hayat tarzına mı?”
İstanbul’daki AVM Mimarisine Dikkat
• Osmanlı çarşılarının yerini, Batı metropollerinden fırlamış AVM’ler aldı.
• Geçmişte mahalle kültürüyle inşa edilen sokaklar, artık yüksek duvarlarla çevrili sitelere dönüştü.
“Duvarlar yükseldikçe komşuluk çöker, komşuluk çökünce millet dağılır.”
6. NELER YAPMALIYIZ?
1. Milli Mimarlık Manifestosu hazırlanmalı.
2. Belediyelere kültürel mimari denetim yetkisi verilmeli.
3. Kamu binaları ve okulların mimarisi, estetik ve kimlik unsurlarını barındırmalı.
4. Mimarlık fakültelerinde “kültürel zihin savunması” dersi okutulmalı.
“Taşla yapılan bir bina, bir milleti yeniden inşa edebilir. Ya da yıkabilir.”
SON SÖZ: TAŞIN İKİ YÜZÜ
Her taş ya bir bina olur ya da bir mesaj. Her sütun ya bir destek ya da bir dayatma. Her kubbe ya bir aidiyet ya da bir örtü...
Bugün şehirlerimizde yükselen yapılar, aslında ülkemizde hangi medeniyetin egemen olduğunu fısıldıyor.
“Taş yerinde ağırdır. Ama kimliksiz bir şehirde, en hafif şey bile milletin ruhuna basar.”
O halde soralım!
Yaşadığın şehir sana mı ait? Yoksa sen o şehre yabancı mısın?
Gürkan KARAÇAM
#şehir #mimari #kolonileştirme #abd #ingiltere #fransa #teslimolmuyoruz
Gürkan KARAÇAM 
Yorum bırakın